Ekonomide Borçlanma: Doğru Kullanılırsa Araç, Yanlışsa Tuzak

Borçlanma, ekonominin doğal bir parçasıdır. Bireyler ev, araba veya eğitim için kredi kullanır; şirketler yatırım ve büyüme için finansman sağlar; devletler altyapı ve kamu hizmetleri için borçlanır. Sorun borçlanmanın varlığı değil, ölçüsü ve niteliğidir. Doğru yönetilen borç ekonomiyi büyüten bir kaldıraçken, kontrolsüz borç krizlerin temel sebebi olabilir.

Bireysel borçlanmada en kritik nokta borcun gelirle uyumudur. Kredi, gelecekteki gelirle bugünkü ihtiyacı finanse eder. Eğer borç taksitleri gelirin büyük kısmını yutuyorsa kişi hem tüketimde zorlanır hem de yeni şoklara karşı savunmasız kalır. Kredi kartı borçları bu açıdan daha risklidir; çünkü yüksek faizle büyüyebilir ve “asgari ödeme döngüsü” kişiyi sürekli borçta tutabilir.

Şirketlerin borçlanması ise yatırım üzerinden değerlendirilmelidir. Eğer borç üretim kapasitesini artıracak, verimlilik sağlayacak veya yeni pazar yaratacak bir yatırıma gidiyorsa sağlıklıdır. Ancak borç kısa vadeli spekülatif amaçlarla ya da verimsiz projelerde kullanılırsa şirketin bilançosunu kırılganlaştırır. Özellikle dövizle borçlanan firmalar için kur riski ciddi bir tehdittir; kur yükseldiğinde borç yükü bir anda ağırlaşabilir.

Devlet borçlanmasında da benzer bir mantık geçerlidir. Borçla yapılan altyapı, eğitim veya teknoloji yatırımı uzun vadede ekonomik kapasiteyi artırabilir. Ama borç tüketim harcamalarına ya da sürekli açık kapatmaya gidiyorsa sürdürülebilirlik bozulur. Devletin borçlanma maliyeti yükselirse faiz harcamaları bütçede büyür; bu da kamu hizmetlerini kısıtlayan bir baskı yaratır.

Borçlanmanın ekonomi üzerindeki toplu etkisi “finansal kırılganlık” üzerinden okunur. Borç oranları yükseldikçe küçük şoklar bile büyük dalgalanmalara dönüşebilir. Faiz artışı, gelir düşüşü veya güven kaybı borçların çevrilmesini zorlaştırır ve kriz tetikleyebilir.

Sonuç olarak borç kötü değildir; kötü olan ölçüsüz ve yanlış borçtur. Borç bir araçtır: doğru hedefe giderse büyütür, yanlış hedefe giderse batırır.